نقش ارزش های عرفی در انتخاب جانشین پیامبر(ص)

منابع تاریخی و بررسی وقایع سقیفه بنی ساعده به خوبی نمایان می کند که در انتخاب خلیفه پس از رحلت پیامبر(ص)، آنچه بیشتر موثر بود ارزش های عُرفی بود تا ارزش های دینی. در کلام بزرگان دین از این اتفاق با عنوان "بازگشت به قهقرا (ارزش های جاهلی)" یاد شده است.
«در این باره، «محمدمهدی شمس الدین» می نویسد: «رسوبات کهن هنوز از دل مسلمانان زدوده نشده بود و اصول اسلام در اعماق روح و جان آنها نفوذ نکرده بود؛ زیرا ته مانده دنیای کهن در خنثی کردن عقاید جدید در مغز و جان مسلمانان نوپا همکاری می کردند».¹ همچنین «خیرالدین یوجه سوی» نویسنده کتاب تطور الفکر السیاسی عند اهل السنة، می نویسد: «در انتخاب ابوبکر، صفاتی که ملاحظه شد، مخلوطی از عرف عربی و مفاهیم اسلامی بود».²  وی در ادامه آورده است: «همین طور در انتخاب سایر خلفا، عرف عربی با مخلوطی از مفاهیم اسلامی به کار می رفت و در جنگی که بین علی و معاویه در صفین پیش آمد، علی بر مفاهیم اسلامی و معاویه بر عرف [به قول ابن خلدون به عصبیت عربی] تکیه داشتند.»³ در زمان حکومت حضرت علی(ع)، اعتباریات جاهلی و طرز تفکر معاویه و افراد دیگر -که بر عرف قبیله ای مبتنی بود -زیرا نه با شرع و نه با آموزه های عقلی هماهنگی داشت- بر فضای حکومتی سنگینی می کرد و در حکومت آن حضرت، بحران هایی به وجود آورد.⁴ اشعاری که یزید پس از شهادت امام حسین(ع) می خواند، نشان دهنده گرایش به اعتباریات جاهلی است.»**

1- محمدمهدی شمس الدین؛ نطام حکومت و مدیریت در اسلام؛ص26
2- خیرالدین یوجه سوری؛ تطور الفکر السیاسی عند اهل السنة؛ص38
3-همان
4- رک:کتاب ها و مقالاتی که به بررسی تاریخ سیاسی حکومت علی (ع) پرداخته است. دوران حکومت آن حضرت بیشتر به جنگ و نزاع گذشت -علت آن هم در تفاوت عرف حکومتی آن زمان با دیدگاه های آن حضرت بود.

**به نقل از کتاب "عقل و سیاست در اندیشه سیاسی ایران معاصر" نوشته سیدمحمدرضا شریعمتدار