جهاد ابتدایی و حق تعیین سرنوشت خود در سرزمین های فتح شده صدر اسلام

«...چه بسا مسلمانان فاتح پس از تصرف سرزمینهای غیر مسلمان، آنان را مجبور به پذیرش اسلام نمیکردند و به آنان اجازه می دادند همچنان بر دین خود باقی بوده و به آداب و مناسک دین خود پایبند باشند. آنان نیز به تدریج دعوت اسلام را پذیرفتند و اسلام در طول سالهای متمادی در میان ملتهای گوناگون گسترش یافت.

بر همین اساس میتوان «جهاد ابتدایی» را مطابق حق تعیین سرنوشت مردمان سرزمینهای فتح شده تبیین کرد. به عبارت دیگر، جهاد ابتدائی به معنای اجبار و اکراه مردم غیر مسلمان در سرزمینهای دیگر بر پذیرش اسلام نیست، بلکه به معنای رفع موانعی است که حکومتهای غیر مردمی برای مردم سرزمین خود قرار داده اند تا دعوت اسلام به گوش آنها نرسد. بر این اساس بدیهی خواهد بود که در دنیای امروز که ابزارهای فراوان برای ابلاغ پیام دین در همه سرزمینها فراهم است، جهاد ابتدائی موضوعیت ندارد.

پس می توان اجمالاً گزارش و تحلیلی مبتنی بر احترام مسلمانان به حق تعیین سرنوشت ملتهای غیر مسلمان در صدر اسلام ارائه داد، هر چند نمیتوان ادعا کرد که همه مسلمانان فاتح ـ اعم از خلفا، فرماندهان جنگی، فرمانداران مناطق اشغال شده و عموم مسلمانان فاتح- در معاشرت با مردم سرزمینهای اشغالی به همه قواعد و ضوابط انسانی و از جمله احترام به حق تعیین سرنوشت مردم پای بند بوده اند. داوری روشن در این باره نیازمند مطالعه دقیق و همه جانبه تاریخ است.

 کسانی که مدعی اند ایرانیان به زور و اجبارِ اعراب فاتح، مسلمان شدند، قبل ازاین که به عربها توهین کنند به ایرانیان توهین کرده اند. اینان درنیافته اند که عرصه اندیشه و خرد، عرصه زور و تحمیل نیست، بلکه عرصه تضارب آراء و غلبه فرهنگ و دین برتر بر فرهنگ و دین فروتر است، زیرا هیچ اندیشه ای را نمی توان به زور به مردم تحمیل کرد، مگر این که مردم، فاقد اندیشه و آیینی استوار باشند و در تضارب باورها و فرهنگ خود با فرهنگ و آیین قوم فاتح، فقر فرهنگی خود و برتری اندیشه قوم غالب را دریابند.

مغولان نیز به ایران حمله کردند و سالهای متمادی ایلخانان مغول برایران حکومت کردند، اما پس از مدتی کوتاه همه آنان به اسلام گرویدند و خردمندان مسلمان در بالاترین ارکان دربار آنان نفوذ نمودند. این بدان جهت بود که قوم فاتح، فاقد فرهنگ و آیینی متقن بود و لاجرم مغلوب  اندیشه و خرد ایرانیان مسلمان شد. سخن در این باره بسیار است و شواهد تاریخی نیز فراوان.»

مسعود امامی/اعتبار عقلی و شرعی رأی اکثریت، ص147-149