نقش امام علی(ع) و شاگردان ایشان در فتوحات (2)

مورد سوم: نقش امیرالمونین(ع) است هنگام خلافتش در تکمیل[و ادامه دادن] فتوحات، علی رغم سه جنگ داخلی که بر وی تحمیل کردند! تاریخ در این باره فتح قسمتی از ایران که سر به شورش برداشته بود و فتح قسمتی از هند را، ثبت کرده است.

امیر المومنین(ع) وضع بصره را سروسامان می دهد و فتح ایران و هند را ادامه می دهد.

« و هنگامی که از جنگ جمل آسوده گشت،جعده بن هیبره بن ابی وهب مخزومی را به سوی خراسان، فرستاد»

تاریخ یعقوبی 2/183

در شرح نهج البلاغۀ ابن ابی الحدید 18/308:

«هیبره بن ابی وهب،از جنگاوران یاد شده است،و پسرش جعده بن هیبره،که پسر خواهر علی بن ابی طالب است،مادرش ام هانی دختر ابی طالب و پسرش عبدالله بن جعده بن هیبره است. او همان کسی است که قندهار و بخش بزرگی از خراسان را فتح کرد. .شاعری در وصفش گفت:لولا ابن جعدةَ لم تُفتح قهندرکم *** و لا خراسانُ حتى ینفخ الصور

اگر نبود جعده هرگز فتح نمی شد قندهارتان و نه خراسانی که از آن در صور دمیده شود.

دیگر منابع: معجم البلدان : 4 / 419 ، و صحاح الجوهری : 1 / 433 : قهندز بالزای

و طبری 4/46گوید:

«علی پس از بازگشت از صفین،جعده بن هیبره مخزومی را سوی خراسان فرستاد که تا ابرشهر رفت که مردم کافر شده بودند و مقاومت کردند.جعده پیش علی باز آمد که پس علی خلیده بن قره یربوعی را فرستاد.خلیده مردم نیشابور را مخاصره کرد تا به صلح آمدند،مردم مرو نیز با وی صلح کردند.دودختر از شاهزادگان بدست وی افتاد که به امان تسلیم شده بودند و آنها را پیش علی فرستاد که گفت مسلمان شوند و شوهرشان دهد. گفتند:«دو پسران خود را شوهران ما کن» اما علی نپذیرفت.یکی از دهقانان گفت:«آنها را به من ده که این کرامتی است که با ما من می کنی» علی دو دختر را بدو داد که پیش وی بودند و دیبا برایشان گسترد و در ظرف طلا غذا می داد،سپس [دختران] به سوی خراسان بازگشتند»

و خلیفه بن خیاط در صفحه143از تاریخ ش در ذکر حوادث سال36هجری گوید:

« و هنگامی که حارث بن مره عبدی از بحرین برای فتح هند ندا در داد،ندایش ازمکران تا بلاد قندابیل و گُل و کوههای القیفان بگذشت»

و در فتوح البلدان بلاذری 3/531:

«در آخر سال سى و هشت و آغاز سال سى و نه، به هنگام خلافت على بن ابى طالب رضى الله عنه، حارث بن مره عبدى داوطلبانه و با اجازه على به آن ثغر رفت و ظفر یافت و غنائم و بردگانى به چنگ آورد و در یک روز هزار رأس قسمت کرد»

[این روایت بلاذری دارای شک و شبهه و متناقض است.مترجم ]

نمونه هایی از نقش شاگردان امام علی(ع) در فتوحات:

سلمان فارسی در فتح اهواز و اسلام آوردن هرمزان، و فتح مدائن و سایر مناطق ایران

حجربن عدی درفتح قادسیه و مدائن و جلولاء و ارمنستان و بیروت

عمار یاسر در فتح عراق و فارس(ایران)

هاشم مرقال در فتح جلولا و خانقین و مناطقی دیگر

خالد بن سعید بن عاص و برادرانش در فتح شام

مالک اشتر در فتح قادسیه و یرموک

ابوذر غفاری در فتح شام و قبرص و مصر

حذیفه بن یمان در فتح قادسیه و فتوحات عراق و ایران و ارمنستان

محمد بن ابی بکر و محمد بن حذیفه در جنگ ذات الصواری با روم

نقش ابوذر رحمه الله علیه در فتوحات

نقش ابوذر در فتوحات یکی از مواردی است که تواریخ رسمی خلافت بر آن سرپوش گذاشت و لکه دار کرد. پس ایشان را فردی ساده و بدوی(صحرایی) ، بداخلاق و کوچک اندام که توانایی جهاد ندارد، به تصویر کشیدند! در حالی که مصادر تاریخی دیگرشان از حقایقی غیر ازاین سخن می گویند که معلوم می کند ایشان مردی تنومند و بلندقامت و فرمانده ای شجاع و باهوش بود.

[به دلیل کثرت متن روایات و رعایت خلاصه نویسی، فقط به ذکر اصل منبع و شماره صفحۀ روایات ،اکتفا می کنیم.]

نقش ابوذر در فتوحات به روایت گزارشات تاریخی:

ابوذر در فتح شام:

ابوذر در فتح شام شرکت کرد، و بر فرماندهان لشکر فاتح نفوذ داشت، و این موضوعی ست که مصادر تاریخی دولت خلافت [عامدانه]سعی کرد آن را پنهان کند، تا فتوحات به شیعیان امام علی(ع) نسبت داده نشود، و انحراف خلفا و حکّام شان، و محکومیتشان توسط صحابۀ گرانقدر، آشکار نشود.

من ازپژوهشگران خصوصا در تاریخ فتوحات اسلامی دعوت می کنم؛که این حقیقت سترگ را که حکومتهای خلافت قریشی آن را پوشیده نگاه داشتند،فاش بکنند

سیر أعلام النبلاء : 1 / 329 ، و تاریخ دمشق : 65 / 250

روایت واقدی فی فتوح الشام : 2 / 254

و 2 / 583

قاضی النعمان فی شرح الأخبار : 2 / 156

ابن کثیر فی النهایة : 8 / 254

[نویسنده کتاب صحیح بخاری، دربارۀ حضور ابوذر در فتوحات شام تشکیک می کند که جناب علامه کورانی تشکیکات نادرست و متعمدانه بخاری را با استناد به دیگر کتب اهل سنت، اثبات کردند. مترجم].

ابوذر در فتح مصر:

أحمد حنبلی : 5 / 162 ، و 170 ، و نسائی : 6 / 223 ، و سنن الکبرى : 3 / 36 ، و البیهقی فی سننه : 6 / 330 ، و علل أحمد بن حنبل : 3 / 404 ، و علل الدارقطنی : 6 / 266 ، و سنن سعید بن منصور : 2 / 204 ، و العظمة لأبی الشیخ : 5 / 1780 ، و حلیة الأولیاء : 8 / 387 ، و الفردوس بمأثور الخطاب : 4 / 53 ، و تفسیر ابن کثیر : 2 / 334 ، و الفروسیة لابن قیم الجوزیة : 130، و کنز العمال : 6 / 321

سیوطی در الدر المنثور : 3 / 197

و حیاة الحیوان للدمیری : 930

نهایة الإرب : 2036

نقش ابوذردر فتح قبرص:

بلاذری ،فتوح البلدان : 1 / 182

[در روایت بلاذری که به نقش ابوذر در فتح قبرص تاکید می کند، نام "کعب الاحبار" و "معاویه" نیز آمده است که علامه کورانی اثبات می کند که این دو تن در هیچ یک از فتوحات نبودند. اما تاریخ رسمی خلافت نام این دوتن و برخی دیگر را وارد کردند تا عنوان مجاهدان فتوحات را برای شان به عنوان افتخار ذکر کنند!

همچنین "بخاری" در صحیح اش به دلیل تعصب اموی، نام ابوذر و برخی از صحابه و یاران امام علی(ع)را از فتح قبرص حذف می کند. و فتح قبرص را به معاویه منتسب می کند! همچنین حدیثی جعلی از پیامبر(ص) روایت می کند که احتملا منظورش مدح معاویه است! البته ابن حجر عسقلانی از مورخان اهل سنت حدیث بخاری را تصحیح می کند که در آن خبری از نام معاویه در فتح قبرص نیست ! مترجم]

نقش مالک اشتر در فتوحات:
مالک اشتر و نقش وی در جنگ قادسیه و یرموک:

نصوص پراکنده در مصادر، بر نقش قهرمانانه و رهبرانۀ مالک اشتر در جنگهای تعیین کنندۀ تاریخ مان تاکید می کنند. و معلوم می دارند که ایشان پهلوان یا فرماندۀ دشمن را به مبارزه فرا می خواند وآنگاه به سویش پیش می رفت و او را نقش زمین می کرد. این همان کاری است که در جنگ با مسیلمۀ کذّاب و جنگ یرموک و سایر جنگ ها انجام داد.

ایشان پس از مشارکت در جنگ با مسیلمۀ کذّاب، برای پیوستن به جنگ های فتوحات به سوی شام روان شد، سپس به عراق بازگشت و در بعضی درگیری های آن شرکت جست، و پس از فتح عین التمر به دلیل احتیاج جبهۀ شام به وی، بدانجا روان شد و در آنجا قهرمانِ آن پیروزی بود. پس از پیروزی در یرموک فرمانده ای فعال شد که چند شهر و قلعه را در بلاد شام فتح کرد، سپس رومی ها را تا کوهستانهای الّکام تعقیب کرد و هنگامی که جبهۀ عراق به وی نیازمند شد به سوی جنگ قادسیه روان شد.

در اینجا نویسندۀ مقاله(علامه کورانی) به روایات حضور مالک اشتر در فتوحات (ایران و روم و شام و...) استناد می کند و بحثی تاریخی دربارۀ روایات متناقض تاریخ رسمی خلافت انجام می دهد که برای رعایت اختصار ،خلاصه ای از آن در پی می آوریم.(درباره برخی از روایات به ذکر منبع اکتفا می شود )

طبری در روایتی2/597 از قول ارطاة بن جهیش، حضور مالک اشتر در جنگ قادسیه را نفی می کند اما علامه کورانی با استفاده از دیگر روایت طبری و روایات سایر مورخین، خلاف این سخن را اثبات می کنند.

از جملۀ این روایات :

شعری در دیوان ابن الرومی39/1 در وصف حماسه آفرینی مالک اشتر در قادسیه.

طبقات ابن سعد:6/405 :(طبق ابن غنام روایت می کند: پدربزرگم مالک با اشتر در جنگ قادسیه حضور داشت....)

و الأغانی:208/15 و معاهد التنصیص عباسی244/2

مصنف ابن أبی شیبة:7/718

و الإصابة:1/196

وذکر ابن أبی شیبة:8/15، ابن ابی شیبه8/15 ذکر می کند که:( نخعی ها در جنگ قادسیه 2400نفر بودند معادل یک چهارم سپاه مسلمانان، و سنگینی درگیری به عهده آنها بود.)

تاریخ طبری 3/82

 روایت حافظ اصفهانی در کتاب ذکر اخبار اصفهان2/318 نشان می دهد که مالک اشتر و سوارکاران نخعی در فتح ایران دخالت نمودند و در فتح اصفهان نیز شرکت جستند : (مالک اشتر بن حارث بن عبدیغوث بن مسلمه بن ربیعه بن حارث بن خزیمه بن سعد بن مالک بم نخع،در روزگار علی بن ابیطالب در اصفهان بود همانطور که ازعمیر بن سعید ذکر شد که گفت: به همراه اشخاصی از[قبیلۀ]نخع ،برای دیدار مالک اشتر بر وی وارد شدم.)و همانند این روایت در "الانساب سمعانی"5/476

علامه کورانی: واضح گردید روایاتی که شرکت مالک اشتر را در جنگ قادسیه منتفی می دانست، راویان متعصب خلافت بر ضد وی و قومش به علت شیعه بودنشان، جعل کردند !

باز هم منابعی از شرکت مالک اشتر در فتوحات:

الواقدی:1/68 فتح موصل: و همان ص462

حضور در فتح آمِد و میافارقین در ترکیه : ابن اعثم کوفی،الفتوح: 1/258

منابعی که از دلاوری ها و حماسه آفرینی های مالک اشتر در فتوحات حکایت می کند:

نبرد یرموک :

الفتوح کوفی: 1/173

تاریخ دمشق :2/162

تاریخ یعقوبی:2/141

شرکت در فتح روم بعد از نبرد یرموک:

ابن عدیم،تاریخ حلب: 1/569

کلاعی در الاکتفاء : 3/273

و بلاذری در فتوح 1/194 ذکر می کند که مالک اشتر در نبرد انطاکیه فرمانده بود

همچنین در ص360 می گوید: ابوذر و مالک اشتر در محاصره شهر ساحلیه فرمانده بودند.

و سایر منابع

مالک اشتر در فتح مصر :

الواقدی 2/66

و در 2/221:از نامۀ عمر به عمرو بن عاص یاد می کند که در آن از مالک اشتر به عنوان فرمانده یاد شده.

و در 2/240 یاد می کند از : خطاب مالک اشتر به مسلمانان در مصر که آنها را تشویق و به ایستادگی دعوت می کرد و می گفت : رویگردان نشوید و از مرگ فرار نکنید ! آیا می خواهید نزد عرب ننگ باشید ! فردا به نزد رسول خدا چه بهانه ای پیش می آورید؟! آیا سخن خدا نشنیدید که می فرماید : : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ .

ای کسانی که ایمان آورده‏اید هنگامی که با انبوه کافران در میدان نبرد روبرو شوید به آنها پشت نکنید. انفال 15

وَمَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلا مُتَحَرِّفاً لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ

هر کس در آن هنگام به آنها پشت کند - مگر در صورتی که هدفش ‍ کناره گیری از میدان برای حمله مجدد و یا به قصد پیوستن به گروهی (از مجاهدان) بوده باشد - (چنین کسی) گرفتار غضب پروردگار خواهد شد و ماوای او جهنم و چه بد جایگاهی است .انفال8

و همو در 2/242 ذکر می کند، که ایشان در میانۀ لشکر فاتح مصری در برابر روم بود. و همچنین در2/272 مشارکتش را در فتح البهنسا(درمصر) ذکر می کند. : (و مسلمانان کنار کوه و تلماسه های زرد نزدیک سفیدی غارهای سمت شهر ،پیاده شدند. پس هنگامی [شب را] به صبح رسانیدند، دشمنان خدا برای مصاف با آنها بیرون آمدند، در اینحال مالک اشتر ندا داد: ای قوم! دشمنان خدا به مصاف تان آمدند، پس آنها را به جنگ مشغول شان دارید و گروهی را برای تملک پل بفرستید و از خدا یاری جویید.)

همچنین بنگرید به:

تحلیل علامه کورانی درباره فتوحات در مصاحبه با شبکه ولایت.